jazz blues rock

Από όλα τα είδη λαϊκής μουσικής της Αμερικής, το gospel παραμένει με διαφορά το πιο διαδεδομένο σε όλες τις αγγλόφωνες περιοχές του πλανήτη, που επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει ένα πλήθος λευκών και μαύρων μουσικών σε κάθε εποχή και γωνιά του πλανήτη, από τον Dvorak έως τον Michael Jackson και τον Mick Jagger. Το gospel τραγουδιέται σήμερα σε σπίτια, σχολεία, εκκλησίες, αίθουσες  συναυλιών, φεστιβάλ, γήπεδα, τηλεόραση και ραδιόφωνο, αποτελώντας έτσι αναπόσπαστο και σημαντικό κομμάτι του βορειοαμερικανικού πολιτισμού. Οι ρίζες του gospel βρίσκονται φυσικά στην Αφρική. Ολόκληρη η Αφρικανική μουσική παράδοση πριν από 3-4 αιώνες, ήταν εξ’ ορισμού θρησκευτική. Σε αντίθεση με τους λευκούς ευρωπαίους που ταυτόχρονα με τη θρησκευτική μουσική τους τραγουδούσαν για τον έρωτα, τον πόλεμο ή για το κρασί (κοσμική μουσική), οι αφρικανοί είχαν συνδέσει τη μουσική τους παράδοση με μια θεματολογία, που αν και οριζόταν από την καθημερινότητά τους (γονιμότητα, γεωργία, κυνήγι, πόλεμος), περνούσε πάντα μέσα από την πνευματική και θρησκευτική τους κοσμοαντίληψη. Κύριο χαρακτηριστικό της αφρικανικής μουσικής, που σύντομα διαδόθηκε σχεδόν παντού, ήταν η μορφή ερώτησης-απάντησης, όπου ο κορυφαίος τραγουδά ένα στίχο και ο χορός τον επαναλαμβάνει. Η μορφή αυτή άλλωστε, έδινε την ευκαιρία στους αναλφάβητους μαύρους να έρθουν σε άμεση επαφή με τα ιερά κείμενα. 

Υπό το φόβο της συσπείρωσης και της εξέγερσης, οι λευκοί ιδιοκτήτες σκλάβων του Νότου δεν επέτρεπαν τη χρήση παραδοσιακών αφρικανικών μουσικών οργάνων, όπως τα τύμπανα, στις εκκλησίες των μαύρων. Έτσι αυτοί στράφηκαν προς τη χρήση της φωνής και αργότερα των ευρωπαϊκών μουσικών οργάνων (πιάνο, αρμόνιο κλπ), ενώ ταυτόχρονα κωδικοποίησαν τη γλώσσα τους ώστε να κρατούν ζωντανή την ελπίδα για ελευθερία χωρίς αυτό να γίνεται αντιληπτό από τους λευκούς αφέντες τους. Για παράδειγμα, όταν τραγουδούσαν “…back to home…”, δεν εννοούσαν το σπίτι τους ή τον χαμένο παράδεισο, αλλά μάλλον την ελευθερία τους. Η ιδιότυπη αργκό των μαύρων της Αμερικής έχει τις ρίζες της σε αυτήν ακριβώς την περίοδο. Παρά τη χειραφέτησή των σκλάβων και τη σχετική νομοθετική ρύθμιση, ο ρατσισμός ενάντια στο μαύρο χρώμα δεν εξαλείφθηκε ποτέ στην αμερικανική (και όχι μόνο) ήπειρο. Έτσι, η εκκλησία ήταν το μοναδικό καταφύγιο όπου οι μαύροι μπορούσαν να συναντηθούν και να ξεφύγουν για λίγο από την ασφυκτική επιτήρηση των λευκών. Συχνά λοιπόν, ο πολιτικός ρόλος των εκκλησιών υπερέβαινε τον θρησκευτικό τους. Ο όρος gospel δεν χρησιμοποιήθηκε παρά λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέχρι τότε, η μουσική που ακουγόταν στις εκκλησίες των μαύρων λεγόταν anthem, spiritual ή jubilees. 

Η μεγάλη και απότομη αλλαγή στη θρησκευτική μουσική των μαύρων, έγινε ταυτόχρονα με τη χειραφέτηση και τη μεγάλη φυγή τους από τον αγροτικό νότο προς το βιομηχανικό βορρά, μετά τη δεκαετία του 1870. Η στενότερη συνύπαρξη λευκών και μαύρων στο αστικό περιβάλλον, είχε ως αποτέλεσμα την ανταλλαγή μουσικών μεθόδων και πρακτικών. Σημαντικός ήταν ο ρόλος των minstrels, τα οποία ήταν θεατρικές μουσικές επιθεωρήσεις όπου οι λευκοί βάφονταν μαύροι και, παίζοντας τη μουσική των μαύρων αγροτών του νότου, γελοιοποιούσαν την καθημερινή τους συμπεριφορά, υπονοώντας έτσι την λευκή «ανωτερότητα». Παρά το έντονα ρατσιστικό τους περιεχόμενο, τα minstrels αγαπήθηκαν και παίχθηκαν ακόμη και από τους μαύρους του βορρά (!), ενώ διέδωσαν ταχύτατα την μουσική του νότου στις βόρειες πολιτείες. Στο τέλος του αιώνα και μετά την αναζωπύρωση του ρατσισμού στο νότο (αποτέλεσμα του εμφύλιου πολέμου), τα minstrels άρχισαν να εγκαταλείπονται, δίνοντας τις βάσεις για τη νέα μορφή μουσικού θεάτρου της Αμερικής που σήμερα τη γνωρίζουμε ως musical. Το φαινόμενο minstrel και η αυτογελοιοποίηση των περιφερόμενων μαύρων καλλιτεχνών, καλλιέργησαν τον στερεότυπο του μαύρου μουσικού κλόουν-διασκεδαστή των λευκών, που έτσι ένοιωθε μεγαλύτερη ασφάλεια αφού γινόταν περισσότερο αποδεκτός από αυτούς. Ακόμη και σήμερα υπάρχει η συνήθεια πολλοί διάσημοι καλλιτέχνες της jazz να φορούν (συμβολικά βεβαίως) αστεία πολύχρωμα κοστούμια: θυμηθείτε για παράδειγμα τις πολυσυζητημένες εκκεντρικές εμφανίσεις των King Oliver και Louis Armstrong. 

Δείτε τη Mahalia Jackson, την «Gospel Queen», σε ένα πολύ γνωστό θρησκευτικό ύμνο: 

Ακούστε επίσης τον Satchmo σε μια από τις καλύτερές του διασκευές πάνω σε ένα παραδοσιακό gospel: